aktualności
Konserwacja obrazu
W tym krótkim tekście pragniemy przybliżyć Wam codzienną pracę Działu Konserwacji MKL i przedstawić z jednej strony mozolny, a z drugiej – ekscytujący proces konserwacji ponad dwustuletniego dzieła sztuki.
Obraz „Matka Boska Różańcowa” z naszych zbiorów datowany na XVIII w. i wykonany w technice olejnej na płótnie na stałe przymocowanym do podłoża drewnianego w 2020 r. został poddany gruntownej konserwacji. To niewielkie przedstawienie ukazujące Matkę Boską z Dzieciątkiem podającą różaniec św. Dominikowi oraz św. Katarzynie reprezentuje pod względem formalnym i ikonograficznym typowy przykład malarstwa religijnego późnego baroku z terenów Podkarpacia. Wyważona, aczkolwiek bogata kolorystyka, głęboki światłocień oraz sprawnie oddane proporcje poszczególnych postaci świadczą o dobrym przygotowaniu warsztatowym anonimowego artysty.
Decyzja o przeprowadzeniu kompleksowych prac konserwatorskich wynikała bezpośrednio ze stanu technicznego obrazu, w tym przede wszystkim zaawansowanej deformacji drewnianego podłoża. Stanowiące je deski zostały znacznie ścienione podczas wcześniejszych prac zabezpieczających, których wykonawca oraz data pozostają tajemnicą. Ślady na odwrociu świadczą o mechanicznej obróbce, w wyniku której naruszona została stabilizacja struktury podłoża. Dodatkowo, również od odwrocia, zostało ono wówczas pokryte warstwą niezidentyfikowanej substancji o wyglądzie syntetycznej żywicy. Według przeprowadzonych ustaleń zabiegi te były związane najprawdopodobniej z usunięciem fragmentów podłoża z zaawansowaną degradacją (w tym spowodowaną obecnością drewnojadów) oraz zabezpieczeniem go przed dalszymi zniszczeniami.
W wyniku tych niewłaściwych rozwiązań technicznych doszło do znacznego odkształcenia podłoża, które przyjęło z czasem beczkowaty kształt. Ze względu na naturalne, cykliczne amplitudy dobowych oraz rocznych zmian wilgotności otoczenia osłabione podłoże było narażone na pogłębianie się deformacji, co skutkowało kolejnymi pęknięciami pojawiającymi się od strony lica. Aby temu zapobiec, oraz w celu stabilizacji podłoża, wykonano od odwrocia specjalną konstrukcję systemu szpongi napowierzchniowej. Pozwoliło to na wprowadzenie elementów wzmacniających oraz na eliminację deformacji. Przed przystąpieniem do zamontowania tego systemu lico obrazu zabezpieczono bibułką japońską, a następnie mechanicznie usunięto z odwrocia warstwę niezidentyfikowanej substancji syntetycznej. Przywrócono w ten sposób naturalne „oddychanie” drewna, co w konsekwencji pozwoliło na powolne rozprostowanie podłoża poprzez poddanie go wcześniej działaniu pary wodnej (zwiększeniu wilgotności względnej wpływającej na „uplastycznienie” deski). Na kolejnym etapie przystąpiono do zamocowania systemu szpongi napowierzchniowej. Stanowi ją zestaw dwóch ruchomych szpong wykonanych z elastycznego drewna (jesion), wpuszczonych w suwnice wykonane z klocków z twardego drewna (buk). Klocki suwnic zostały zamocowane do odwrocia przy pomocy dwuskładnikowego kleju epoksydowego. Użycie powyższych technologii jest nieprzypadkowe. Szpongi wymagają elastyczności, aby blokując ewentualne deformacje podłoża, mogły jednocześnie być podatne na drobne ugięcia. Zapobiega to „rozerwaniu” konstrukcji oraz umożliwia swobodne, naturalne ruchy deski. Twarde drewno suwnic zapewnia stabilność elementów mocujących szpongi oraz pozwala na ich swobodne przesuwanie bez naruszenia struktury drewna poszczególnych klocków. Dwuskładnikowy klej epoksydowy natomiast nie wnika w strukturę drewna i tworzy miejsce złączu jedynie na powierzchni deski. Tym samym w przypadku pojawienia się lokalnych napięć zagrażających rozerwaniu konstrukcji, a wywołanych naturalnymi ruchami podłoża, najpierw dochodzi do samoistnego oderwania się klocka, zapobiegającemu zniszczeniu oryginalnego podłoża.
Po wykonaniu systemu konstrukcji szpongi napowierzchniowej ulokowanej na odwrociu obrazu przeprowadzono konserwację techniczną oraz estetyczną samego przedstawienia. Na wstępie usunięto warstwy zabrudzeń oraz stare, pożółkłe werniksy, które w znacznym stopniu zakłócały czytelność kompozycji. Ten żmudny zabieg pozwolił na ukazanie przedstawienia w całej jego oryginalnej krasie. Na kolejnym etapie założono odpowiednie kity uzupełniające w miejscach ubytków. Zabiegiem finalnym było punktowanie scalające, które wydobyło oryginalną kompozycję oraz przywróciło pierwotną estetykę malowidła.
Prace konserwatorskie zrealizowane zostały w pracowni Działu Konserwacji Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej przez zespół w składzie: Agnieszka Sońska-Pięta, Tomasz Tomaszek oraz Paweł Mazgaj.
dr Tomasz Tomaszek
