ETNOnotatnik

Msza trydencka

Odprawiana po łacinie i tyłem do wiernych msza trydencka jest we współczesnym Kościele katolickim spotykana rzadko. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu była podstawowym rytem. Czym jest tradycyjna forma rytu rzymskiego?

Korzenie mszy trydenckiej sięgają pierwszych wieków chrześcijaństwa. Kanon rzymski, czyli jedna z najstarszych modlitw eucharystycznych, którą  możemy usłyszeć m.in. w czasie wielkoczwartkowej liturgii, pochodzi z IV wieku naszej ery. W niemal niezmienionym kształcie przetrwał do naszych czasów od VI wieku. Odprawianą dziś formę tradycyjnego rytu rzymskiego zawdzięczamy papieżowi Piusowi V, który na prośbę Soboru Trydenckiego ujednolicił i skodyfikował w 1570 roku istniejący obrządek. Od tego czasu z niewielkimi zmianami msza trydencka przetrwała do 1962 roku, kiedy to opracowana została ostatnia wersja Mszału rzymskiego, według którego obecnie ją się odprawia. Po przyjęciu w 1969 roku rytu w językach narodowych za podstawowy w Kościele rzymskokatolickim, msza łacińska stała się prawdziwą rzadkością.

Od zwyczajnej formy rytu rzymskiego, czyli mszy odprawianej codziennie we wszystkich kościołach mszę trydencką różni przede wszystkim język. Zarówno modlitwy, jak wezwania i odpowiedzi są po łacinie, gdyż w okresie formowania się tego rytu był to język kościoła. Używanie w liturgii języka łacińskiego po tym, jak przestał być językiem, którym posługiwano się na co dzień miało natomiast gwarantować niezmienność i właściwą formę tekstów liturgicznych, niezależnie od miejsca sprawowania mszy.

Pierwotnie cała msza odprawiana była po łacinie. W językach narodowych głoszono jedynie kazania. Współcześnie w czasie mszy trydenckiej, pojawiają się fragmenty w językach narodowych (czyli, w naszym wypadku, po polsku). Są to czytania z Biblii. W języku ludu nadal głosi się też kazanie.

Inną najbardziej zauważalną na pierwszy rzut oka różnicą jest strona, w jaką zwrócony jest kapłan. Potocznie mówi się, że ksiądz stoi tyłem do ludzi. W takim ustawieniu chodzi jednak o to, żeby ksiądz stał przodem do ołtarza i tabernakulum. Na ołtarzu znajduje się krucyfiks, przypominający o tym, że msza jest kontynuacją ofiary Chrystusa. Ołtarz nakryty jest trzema lnianymi obrusami, co również ma swoją symbolikę – przypominają one całuny, a jednocześnie oznaczają Kościół tryumfujący, pokutujący i walczący. Na ołtarzu muszą również znajdować się zapalone świece: dwie, jeśli odprawia się mszę zwykłą i sześć, jeśli msza jest uroczysta. Elementem ołtarza muszą być także umieszczone w nim na stałe relikwie świętych.

Nieco inne niż stosowane powszechnie są również szaty liturgiczne. Mszę trydencką odprawia się zazwyczaj w tzw. ornacie skrzypcowym, składającym się z dwóch zszytych ze sobą sztywnych płatów materiału, z otworem na głowę. Poza ornatem kapłan ma na sobie humerał, czyli czworokątną chustę lnianą przypominającą o potrzebie skupienia i albę symbolizującą szaty wybielone we krwi Baranka, która jest ściągnięta paskiem – oznaką wstrzemięźliwości. Na lewym ramieniu kapłan ma manipularz. Pierwotnie był on chustą do ocierania potu z czoła, obecnie symbolizuje trud pracy kapłańskiej. Na szyi ma stułę, symbol łaski uświęcającej. Poza mszą ksiądz wkłada kapę – obszerny płaszcz z kapturem, spięty klamrą. 

Msza trydencka odprawiana jest jako missa solemnis, czyli msza uroczysta lub missa lectis, czyli msza czytana. Ta pierwsza była pierwotnie główną mszą w niedzielę, sumą. Ma ona uroczystą oprawę, na którą składa się śpiew chóru, dodatkowe okadzania, a także obrzęd aspersji, czyli pokropienia wodą święconą. Kapłanowi towarzyszą diakoni.

Msza czytana jest mniej uroczysta, nie ma diakonów, a jedynie ministranci, nie ma też dodatkowych okadzeń i aspersji. Rodzaj odprawianej mszy ma też znaczenie ze względu na zachowanie wiernych. W czasie mszy śpiewanej odpowiadają oni tylko na śpiewane wezwania kapłana, na wszystkie pozostałe - jedynie ministranci. W czasie mszy czytanej lud może odpowiadać razem z ministrantami.

Msza trydencka, jakkolwiek dziś rzadka, nigdy nie została w Kościele rzymskokatolickim zakazana i wciąż może być odprawiana. Papież Benedykt XVI wskazywał na to, że ten ryt powinien być „otaczany należnym szacunkiem ze względu na swój czcigodny i prastary zwyczaj”.

Łaciński tekst spowiedzi powszechnej:

Confiteor Deo omnipotenti et vobis, fratres,
quia peccavi nimis
cogitatione, verbo, opere, et omissióne:
mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa.
Ideo precor beatam Mariam semper Vírginem,
omnes Angelos et Sanctos,
et vos, fratres, orare pro me
ad Dominum Deum nostrum

Tekst polski:

Spowiadam się Bogu wszechmogącemu
i wam, bracia i siostry
że bardzo zgrzeszyłem
myślą, mową, uczynkiem i zaniedbaniem:
moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina.
Przeto błagam Najświętszą Maryję, zawsze Dziewicę,
wszystkich Aniołów i Świętych,
i was bracia i siostry
o modlitwę za mnie do Pana Boga naszego

Janusz Radwański

Żródła:

Mszał rzymski,  Poznań 1963.
Msza Święta według Mszału Rzymskiego Świętego Piusa V, Gdańsk 2012.