ETNOnotatnik

Na Kazimierza dzień się z nocą przymierza

W tradycji ludowej wspomnienie św. Kazimierza kojarzyło się nieodparcie z pożegnaniem zimy i nadejściem oznak wiosny.

Kazimierz urodził się 3 października 1458 roku. Był drugim synem króla Polski, wielkiego księcia litewskiego Kazimierza Jagiellończyka i królowej Elżbiety Rakuszanki. Wychowawcami królewicza byli humanista Kallimach oraz kronikarz Jan Długosz, który w swoich zapiskach nie szczędził młodzieńcowi pochwał, widząc w nim przyszłość całego królestwa. Kazimierz początkowo był przewidywany do objęcia tronu Czech lub Węgier, czynione jednak starania nie powiodły się. Na początku lat 80. XV wieku, pod nieobecność przebywającego wówczas na Litwie ojca, pełnił funkcję namiestnika królewskiego (Secundogentis Regis Poloniae). Zmarł na gruźlicę 4 marca 1484 roku w Grodnie. Zasłynął mądrymi oraz roztropnymi rządami, ciesząc się dużym poważaniem pośród poddanych. Po jego śmierci szybko zaczął rozprzestrzeniać się kult zmarłego, umacniany przez starania dworu królewskiego dążącego do podniesienia chwały  rodu Jagiellonów. W powszechnej pamięci pozostawała także wielka pobożność zmarłego. Prowadzone już od początku XVI wieku starania o kanonizację młodego Jagiellończyka uwiecznione zostały sukcesem. W 1602 roku papież Klemens VIII wydał bullę stwierdzającą świętość Kazimierza, której jak powszechnie mniemano, dodatkowym potwierdzeniem miał być fakt, iż kiedy otwarto trumnę zmarłego, odnaleziono w niej zachowane w stanie nienaruszonym ciało, które roztaczać miało przyjemną woń. Święty Kazimierz uznawany jest za patrona Polski, Litwy oraz miasta Radomia, w którym rezydował podczas pełnienia funkcji namiestnika.

Święty, z racji swego wysokiego urodzenia, przedstawiany jest w stroju książęcym. Jego widocznymi na obrazach atrybutami są: krzyż jako wyraz głębokiej pobożności, spoczywająca na stole lub u stóp mitra symbolizująca odrzucenie ziemskich godności i zaszczytów, zwój z widocznymi słowami hymnu Omni die dic Mariae (łac. Dnia każdego sław Maryję) oraz różaniec, które świadczą o szczególnym przywiązaniu do nabożeństwa do Matki Bożej. Kiedy w związku z kanonizacją w 1602 roku otwarto wileński grobowiec świętego, znaleziono w nim pergamin zawierający słowa wspomnianego hymnu. Początkowo jego autorstwo przypisywano świętemu, obecnie jednak za twórcę uważany jest żyjący w XII wieku mnich benedyktyński Bernard z Morlas.


W tradycji ludowej wspomnienie św. Kazimierza kojarzyło się nieodparcie z pożegnaniem zimy i nadejściem oznak wiosny. Świadczy o tym bogactwo używanych przysłów podkreślających wydłużenie się dnia oraz pojawieniem się pierwszych ptasich treli: „Na świętego Kazimierza zima do morza zmierza”, „Dzień świętego Kazimierza resztki zimy uśmierza”, „Na świętego Kazimierza dzień się z nocą przymierza”, „Na świętego Kazimierza wyjdzie skowronek spod pierza”, „Na świętego Kazimierza czajka przybieża” oraz „Na świętego Kazimierza pełno już młodego zwierza”. Były także przysłowia wieszczące przyszłość: „Jeżeli na świętego Kazimierza pogoda, to na ziemniaki woda” i „Jak w Kazimierza pochmurno, o jarzynę nietrudno”.

W znajdującym się na terenie Parku Etnograficznego Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej rzochowskim kościele pw. św. Marka odwiedzający zobaczyć mogą poświęcony św. Kazimierzowi ołtarz. Został on ufundowany w 1884 roku przez mieszkankę Rzochowa, o czym stosownym zapisem zaświadcza parafialna kronika:

Tego roku Wydrowa, po Janie Wydrze, obywatelu tutejszym, sprawiła ołtarz św. Kazimierza za 500 zł, który snycerz Sikorski z Zakliczyna zrobił i ustawił w sierpniu 1884.


Autorem umieszczonego w ołtarzu obrazu był Alojzy Pazdanowski.

Arkadiusz S. Więch

Bibliografia:
"Kronika parafii Rzochów (1837-1971)", oprac. K. Haptaś, Kolbuszowa 2014.
J. Marecki, L. Rotter, "Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych", Kraków 2009.